Ön inceleme duruşması, Türk Medeni Usul Hukuku’nda, bir davanın yargılama sürecinde tarafların iddia ve savunmalarının netleştirildiği, davanın temel uyuşmazlık konularının belirlendiği, usuli eksikliklerin giderildiği ve taraflar arasında sulh imkanlarının değerlendirildiği ilk duruşmadır. Bu duruşma, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 137. maddesi ve devamı hükümlerinde düzenlenmiş olup, yargılamanın etkin bir şekilde yürütülmesi ve davanın gereksiz yere uzamasının engellenmesi amacıyla icra edilir.
Ön inceleme duruşmasının temel amacı, yargılama sürecini hızlandırmak, tarafların iddia ve savunmalarını açıklığa kavuşturmak ve delillerin toplanmasına yönelik usuli işlemleri planlamaktır. Bu duruşmada, mahkeme, tarafların ileri sürdüğü iddia ve savunmalar ile dayandıkları delilleri değerlendirir ve davanın esasına geçilmeden önce bu hususlara ilişkin gerekli tespitleri yapar.
Usuli Eksikliklerin Giderilmesi: Mahkeme, dava dilekçesi, cevap dilekçesi ve varsa cevaba cevap ile ikinci cevap dilekçelerindeki usuli eksiklikleri tespit eder ve bunların giderilmesi için taraflara süre verir.
Uyuşmazlık Konularının Belirlenmesi: Mahkeme, taraflar arasındaki çekişmeli ve çekişmesiz hususları tespit eder. Bu aşamada, hangi konularda taraflar arasında uyuşmazlık bulunduğu netleştirilir ve bu hususlar duruşma tutanağına geçirilir.
Sulh ve Uzlaşma İmkanlarının Değerlendirilmesi: Mahkeme, taraflar arasında uzlaşma ya da sulh olup olmayacağını araştırır. Tarafların uzlaşmaya varması halinde, bu durum tutanak altına alınarak dava sulh yoluyla sonuçlandırılır.
Delillerin Toplanması ve İncelenmesi: Mahkeme, tarafların dayandığı delillerin toplanmasına ve incelenmesine ilişkin gerekli kararları verir. Delillerin hangi usulle toplanacağı, delil sunma süreleri ve delillerin nasıl değerlendirileceği bu aşamada karara bağlanır.
Yargılama Planının Belirlenmesi: Mahkeme, davanın hangi aşamalarının ne şekilde yürütüleceğini içeren bir yargılama planı oluşturur. Bu plan, duruşmaların tarihleri, delillerin toplanma şekli ve süresi gibi hususları kapsar.
Tarafların Katılımı: Ön inceleme duruşmasına tarafların bizzat veya vekilleri aracılığıyla katılmaları zorunludur. Katılmayan tarafın iddia ve savunmaları, mahkeme tarafından dikkate alınmayabilir ve aleyhine karar verilebilir.
Davanın Kısmen veya Tamamen Sonuçlandırılması: Ön inceleme duruşmasında taraflarca uzlaşma sağlanması veya belirli hususların kabul edilmesi durumunda, dava kısmen veya tamamen sonuçlandırılabilir.
Esas Hakkında İncelemeye Geçiş: Ön inceleme duruşmasında usuli eksiklikler giderildikten ve uyuşmazlık konuları belirlendikten sonra, mahkeme davanın esasına girer ve esas hakkında duruşma tarihi belirler.
Ön inceleme duruşması, yargılamanın etkin ve hızlı bir şekilde yürütülmesini sağlamak, davanın esasına ilişkin konuların belirlenmesi ve tarafların usuli işlemlerini tam olarak yapmalarını temin etmek amacıyla yapılan kritik bir yargılama aşamasıdır. Bu duruşmada alınan kararlar, davanın gidişatını büyük ölçüde etkiler ve yargılama sürecinin düzenli bir şekilde ilerlemesine katkı sağlar.
Ön inceleme duruşmasının kanuni dayanağı, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 137. ve devamı maddeleridir. Bu maddelerde, ön incelemenin nasıl yapılacağı, hangi hususların değerlendirileceği ve hangi işlemlerin gerçekleştirileceği detaylı olarak düzenlenmiştir.
Bu çerçevede, ön inceleme duruşması, bir davanın temel taşlarını oluşturan usuli işlemlerin yerli yerine oturtulması ve yargılama sürecinin sağlıklı bir şekilde ilerlemesi için büyük bir öneme sahiptir.
