Aile konutu, Türk Medeni Kanunu’nda düzenlenen ve aile yaşamının sürdürüldüğü yer olarak tanımlanan bir mülk türüdür. Aile konutu, aile bireylerinin birlikte yaşadığı, yani aile birliğinin oluştuğu, evlilik birliği içinde kullanılan ve genellikle eşler arasında ortak olarak kullanılan konuttur.
Aile konutunun hukuki açıdan önemi, eşlerin ve çocukların yaşam alanı olarak korunması gereken bir yer olmasıdır. Türk Medeni Kanunu’na göre, aile konutunun tasfiyesi veya bu konutta yapılacak önemli değişiklikler konusunda eşlerin ortak rızası gerekmektedir. Özellikle konutun satış, bağış, kiraya verilme gibi işlemlerinde diğer eşin rızası aranmaktadır. Bu düzenleme, eşlerin ve çocukların mağdur olmalarını önlemek amacıyla yapılmıştır.
Kullanım Amacı: Aile konutu, aile birliğinin kurulduğu ve aile üyelerinin yaşadığı yerdir. Bu, sadece evlilik birliği içinde kullanılan konutu değil, aynı zamanda aile birliği oluşturulmuş olan tüm konutları da kapsar.
Rıza Gerekliliği: Aile konutunun satışı, kiralanması ya da diğer önemli hukuki işlemler için her iki eşin de rızası gerekmektedir. Bu, eşlerden birinin tek başına karar verme yetkisinin sınırlandığı anlamına gelir.
Koruma: Aile konutu, ailenin sosyal ve ekonomik güvenliğini sağlamak amacıyla korunur. Eşlerin rızası olmadan konut üzerinde yapılacak işlemler, hukuki geçerliliğe sahip olmayabilir.
Bu düzenleme, aile içindeki her bireyin, özellikle çocukların ve eşlerin yaşam standartlarının korunmasını hedefler. Aile konutunun hukuki statüsü, eşler arasındaki mülkiyet ve kullanım haklarını dengede tutmaya çalışarak, aile birliğinin sürekliliğini sağlamayı amaçlar.
Aile konutu, ayrıca Yargıtay’ca da eşlerin bütün yaşam faaliyetlerini gerçekleştirdiği, yaşantısına buna göre yön verdiği, acı ve tatlı günleri içinde yaşadığı, anılarla dolu bir alan olarak tanımlanmıştır.
Aile konutu şerhi, Türk Medeni Kanunu’na göre, aile konutunun hukuki statüsünü korumak amacıyla tapu kayıtlarına düşülen bir şerhtir. Bu şerh, konutun aile konutu olarak kabul edildiğini ve bu konut üzerinde yapılacak önemli işlemler için eşlerin ortak rızasının gerektiğini belirtir. Aile konutu şerhi, özellikle eşlerin haklarını korumak ve konutun satış, devir, ipotek gibi işlemlerine karşı koruma sağlamak için kullanılır.
Aile konutu şerhinin tapuya nasıl konulacağına ilişkin adımlar genel olarak şu şekildedir:
Şerh Talebinde Bulunma: Eşlerden biri, aile konutu olarak belirlenmiş olan konut için tapu müdürlüğüne başvurarak aile konutu şerhinin konulmasını talep edebilir. Bu talep, ilgili tapu müdürlüğüne bir dilekçe ile yapılır.
Aile konutu şerhi için aşağıdaki belgeler genellikle gereklidir:
1-Aile konutu olarak belirlenen konutun tapu kaydı.
2-Eşlerin kimlik belgeleri.
3-Eşlerin imzasını içeren rızayı gösterir yazılı beyan (bazı durumlarda, eşlerden birinin rızası istenebilir).
Tapu müdürlüğü başvuruyu değerlendirdikten sonra, aile konutu şerhini tapu kayıtlarına işler. Şerh, tapu kaydının özel bir bölümü olan “şerhler” kısmına eklenir. Bu işlem, şerhin resmi olarak kaydedilmesini ve ileride yapılacak işlemler için geçerlilik kazanmasını sağlar.
Şerh işlemi tamamlandıktan sonra, tapu kaydında bu şerhin varlığı ilgili tüm taraflara bildirilir. Şerh, aile konutunun satış, devri veya ipoteği gibi işlemlerinde eşlerin rızasını gerektirecek şekilde hukuki koruma sağlar.
Çekişmeli boşanma davası boyunca aile konutunda oturmayı talep eden taraf belirli şartlar altında aile konutunda oturabilir. Hakim bir ara karar kurarak boşanma davası boyunca aile konutunu bir tarafın kullanıma özgüleyebilir.
Ailenin ortak kullanımına özgülenmiş konutta kalma ve ev eşyasını kullanma konusunda eşler anlaşabilirler. Eşlerin aile konutunda kimin kalmaya ve ev eşyasını kimin kullanmaya devam edeceği konusunda anlaşamamaları hâlinde hâkim, olayın özelliklerini, eşlerin ekonomik ve sosyal durumlarını ve varsa çocukların menfaatlerini göz önünde bulundurarak bu hakka hangisinin sahip olacağına karar verir.
Çekişmeli boşanma davası sonunda aile konutunda oturmayı talep eden taraf belirli şartlar altında dava sonrasında da aile konutunda oturabilir.
Ailenin ortak kullanımına özgülenmiş olan konutta kalma konusunda eşler anlaşabilirler. Eşlerin anlaşamamaları hâlinde, hakkaniyet gerektiriyorsa hâkim, olayın özelliklerini, eşlerin ekonomik ve sosyal durumlarını ve varsa çocukların menfaatlerini göz önünde bulundurarak bu hakka hangisinin sahip olacağına boşanma kararıyla birlikte re’sen karar verir; bu kararında kalma ve kullanma süresini belirleyerek tapu kütüğüne şerhi için tapu memurluğuna bildirir. Hâkim aksine karar vermedikçe hak, belirlenen sürenin bitiminde kendiliğinden sona erer. Ancak, bu süre sona ermeden yararlanan tarafın durumunda değişiklik olması hâlinde, diğer taraf hâkimden, kararın gözden geçirilmesini isteyebilir. Eşler konutta kira ile oturuyorlarsa hâkim, gerektiğinde konutta kiracı sıfatı taşımayan eşin kalmasına karar verebilir. Bu durumda, kiralayanın sözleşmeden doğan haklarını güvenceye almak için gerekli düzenleme yapılmasına iptal veya boşanma kararıyla birlikte re’sen karar verilir.
